Δρ. Αρετή Μούρκα: γνωρίζοντας μια διακεκριμένη, νεαρή Ελληνίδα επιστήμονα του εξωτερικού.

Ο όρος brain drain αναφέρεται στην μετανάστευση των δυνατών «μυαλών» μιας χώρας, της μίξης των επιστημόνων  και καλλιτεχνών που θα μπορούσαν να τροφοδοτήσουν το σύστημα της με πρωτοποριακές έρευνες και να ενισχύσουν ένα εργασιακό πλαίσιο πρότυπο για τα δεδομένα της.

Τα τελευταία χρόνια το φαινόμενο της διαρροής «μυαλών» έχει ενταθεί. Πρόσφατη έκθεση της Τράπεζας της Ελλάδος εκτιμούσε ότι ο αριθμός των νέων ηλικίας 25-39 ετών που έφυγαν από την Ελλάδα την περίοδο 2008-2013 έφτανε περίπου τα 223.000 άτομα. Οι 139.041 από αυτούς έφυγαν μετά το 2010, όταν δηλαδή η χώρα μπήκε στα μνημόνια.

Το μεγαλύτερο εξαγώγιμο προϊόν της Ελλάδας είναι το επιστημονικό της προσωπικό, με την αξία του σύμφωνα με έρευνα της Endeavor Greece να ανέρχεται σε 12 δισ. ευρώ ετησίως. Σε αυτό το ποσό υπολογίζεται η συμβολή των Ελλήνων στις χώρες εγκατάστασής τους όσον αφορά στο ΑΕΠ, ενώ οι ίδιοι εργαζόμενοι ενισχύουν τα έσοδα των χωρών μετεγκατάστασης κατά 9,1 δισ. ετησίως. Από αυτά τα 7,9 δισ. αφορούν σε φόρους εισοδήματος και εισφορές και το 1,2 δισ. ευρώ σε έσοδα από ΦΠΑ.

 

Η Οδός Φυσικής είχε την τιμή να επικοινωνήσει με ένα τέτοιο «δυνατό» ελληνικό μυαλό, την Αρετή Μούρκα, διακεκριμένη επιστήμονα που ζει και εργάζεται στο εξωτερικό.

Δρ. Αρετή Μούρκα: ερευνήτρια νανοτεχνολογίας στη Γερμανία

• Με τι ασχολείται η Αρετή.

Ανήκει πλέον στο δυναμικό της Nanoscribe GmbH, μία παγκοσμίως πρωτοποριακή εταιρεία στο χώρο της τρισδιάστατης εκτύπωσης με την μεγαλύτερη ανάλυση (Highest resolution 3D Printing).

Στα 29 της χρόνια κέρδισε με το σπαθί της και την σκληρή δουλειά την συμμετοχή της σε μεταδιδακτορικό ερευνητικό πρόγραμμα υπό την υποτροφία Marie Curie της Ευρωπαικής Ένωσης – μόλις ενα 15% την παίρνει σε σύνολο τουλάχιστον 7.000 αιτήσεων -, ενώ σήμερα 3 χρόνια αργότερα η Δρ. Αρετή Μούρκα ανήκει πλέον στο δυναμικό της Nanoscribe GmbH (http://www.nanoscribe.de/en/), μιας spin-off εταιρείας απο το Πανεπιστήμιο της Καρλσρούης (Karlsruhe Institute of Technology-ΚΙΤ).

 

• Πως κατάφερε να φτάσει μέχρι εκεί.

Όπως τόνισε πρόσφατα στο Πανεπιστήμιο της Λέουβεν (Βέλγιο), στο περιθώριο του συνεδρίου NanoBio Surfaces and Interfaces in Healthcare and Science 2017, ‘Δεν είχα παιδικά όνειρα, απλά ήμουν συνεπής σε αυτό που επέλεξα να σπουδάσω και να ακολουθήσω, και με σκληρή καθημερινή δουλειά, κατόρθωσα να φτάσω εδώ που είμαι σήμερα’.

 

• Οι σπουδές της και η ακαδημαϊκή της καριέρα.

Η Αρετή είναι πτυχιούχος του τμήματος Φυσικής του Πανεπιστημίου Κρήτης, όπου παρακολούθησε και το διετές μεταπτυχιακό πρόγραμμα της Οπτοηλεκτρονικής -Μικροηλεκτρονικής και Λέιζερ απ’όπου αποφοίτησε με άριστα το 2009. Η διπλωματική της εργασία με θέμα την ανάπτυξη συστοιχιών νανοστήλων οξειδίου του ψευδαργύρου (ZnO) με την μέθοδο L.I.F.T. (Laser Induced Forward Transfer), καθώς επίσης και η μεταπτυχιακή της εργασία με τίτλο ‘Δισδιάστατη και τρισδιάστατη εναπόθεση βιοσυμβατών και βιολογικών υλικών χρησιμοποιώντας τεχνικές Λέιζερ’ πραγματοποιήθηκαν στο Ινστιτούτο Ηλεκτρονικής Δομής και Λέιζερ του Ιδρύματος Τεχνολογίας και Έρευνας (http://www.iesl.forth.gr/), υπο την επίβλεψη του καθηγητή Κώστα Φωτάκη και της ερευνήτριας Δρ. Μαρίας Φαρσάρη. Στην συνέχεια πήγε στην Σκωτία και πιο συγκεκριμένα στο Πανεπιστήμιο του Σαιντ Άντριους (University of St Andrews) – το αρχαιότερο πανεπιστήμιο της Σκωτίας και το τρίτο παλαιότερο στον αγγλόφωνο κόσμο μετά το Oxford και το Cambridge -, έκανε διδακτορικό στην ερευνητική ομάδα του καθηγητή Kishan Dholakia και ειδικεύτηκε στις χαρακτηριστικές ιδιότητες διαμορφωμένων δεσμών Λέιζερ (τίτλος διδακτορικής εργασίας ‘Probing the modal characteristics of novel beam shapes’). Η συνέχεια είναι γνωστή, αφού η υποτροφία Marie Curie την οδήγησε στην όμορφη πόλη του Μπορντό στην Νοτιοδυτική Γαλλία, μελετώντας την μέθοδο της διφωτονικής απορρόφησης για βιοϊατρικές εφαρμογές.

Έχει δημοσιεύσει περίπου 15 άρθρα σε έγκριτα επιστημονικά περιοδικά, και έχει λάβει αρκετά βραβεία σαν προσκεκλημένη ομιλήτρια σε διεθνή συνέδρια.

 

• Τα βασικά συστατικά μιας επιτυχημένης πορείας.

‘Θέλει διάβασμα και δουλειά, ίσως και ταλέντο και να είσαι ενημερωμένος πάντα για τις εξελίξεις που τρέχουν’, μας λέει η Αρετή, προσθέτωντας δε ό,τι για να μείνεις στο προσκήνιο και να προχωρήσεις θα πρέπει να έχεις και άλλα προσόντα όπως την δυνατότητα να μπορείς ανα πάσα ώρα και στιγμή να παρουσιάσεις τα αποτελέσματα της έρευνάς σου, να μπορείς να συνεργαστείς με συναδέρφους σου, να γράφεις προτάσεις, να έχεις δικές σου ιδέες και να μην το βάζεις κάτω όταν σε συνέδρια θα βρίσκεσαι μπροστά σε απαιτητικό κοινό.

 

• Το αντικείμενο της δουλειάς της σήμερα.

Στο πλαίσιο της δουλειάς της πλέον, ως ερευνήτρια, η Αρετή ανήκει στο τμήμα έρευνας και ανάπτυξης της Nanoscribe GmbH, έχοντας ως ερευνητικό αντικείμενο αφενός την φυσική πολυμερών και την βελτιστοποίηση της απόδοσής τους και αφετέρου την ανάπτυξη τρισδιάστατων δομών με βάση τα υλικά αυτά.

‘Ξέρουμε πως τα πολυμερή υλικά μας μπορούν να δομηθούν με την μεγαλύτερη ανάλυση που μπορεί να γίνει παγκοσμίως. Δηλαδή μπορούμε να εγγράψουμε λεπτομέρειες δόμησης της ύλης σε τρείς διαστάσεις. Αυτές οι τρισδιάστατες δομές δημιουργούνται χωρίς να επεμβαίνει ανθρώπινο χέρι. Σχεδιάζεται αρχικά στον υπολογιστή το επιθυμητό μοντέλο και αυτό ακολούθως μεταφράζεται σε τρισδιάστατη δομή με την χρήση του λέιζερ και την τεχνική του διφωτονικού πολυμερισμού. Η διάμετρος μιας δομής μπορεί να είναι μέχρι και χίλιες φορές μικρότερη απο την διάμετρο μιας τρίχας’, μας λέει η Αρετή.

Η Nanoscribe GmbH προσφέρει μια ολοκληρωμένη πρόταση στο χώρο της τρισδιάστατης εκτύπωσης με την μεγαλύτερη ανάλυση (Highest resolution 3D Printing) και σε ερώτησή μας για την χρήση αυτής της συσκευής, μας απαντά πως ‘είναι φιλική προς τον χρήστη και παρέχει ασφαλή και αξιόπιστη υποστήριξη στο σχεδιασμό και την ολοκλήρωση των τρισδιάστατων δομών σας’. Η πληθώρα εφαρμογών συμπεριλαμβάνει προιόντα που σχετίζονται με την μικρορομποτική, τις τηλεπικοινωνίες, τη βιοϊατρική, τις οπτοηλεκτονικές εφαρμογές κ.λπ.

 

• Η άποψή της για την έρευνα στην Ελλάδα.

‘Η Ελλάδα δεν είναι πίσω στην έρευνα, αλλά στις εφαρμογές της. Η Γερμανία είναι μία χώρα με βιομηχανική παραγωγή που ψάχνει καινοτόμες λύσεις στην έρευνα. Η προώθηση των εκάστοτε ευρημάτων στην παραγωγή είναι τόσο σημαντική όσο και η ερευνητική ποιότητα’, μας λέει η Αρετή.

 

• Tι θα συμβούλευε τους υποψήφιους μαθητές που θέλουν να ασχοληθούν με τη Φυσική ή και την έρευνα.

Θα ήθελα να συμβουλέψω όσους αγαπούν την Φυσική, να μην διστάσουν να την επιλέξουν, ίσως γιατί κάποιοι τους είπαν πως οδηγεί στην ανεργία! Μιας και εκτός απο την απασχόληση στην εκπαίδευση, μπορούν να απασχοληθούν με την έρευνα και την ανάπτυξη νέων τεχνολογιών. Πρόκειται για ένα πρόγραμμα σπουδών που είναι προσαρμοσμένο στα νέα δεδομένα του διεθνούς ανταγωνισμού. Βασικό είναι η ικανότητα χρήσης προχωρημένων μαθηματικών εργαλείων. Η ικανότητα αναγνώρισης των παραγόντων από τους οποίους καθορίζονται τα φυσικά φαινόμενα, και ποσοτική διατύπωση των σχέσεων μεταξύ αιτίου και αποτελέσματος. Σίγουρα τελειώνοντας από ένα τμήμα Φυσικής αναπτύσσεις πρωτοβουλίες και παράλληλα εμπειρία στη χρήση υπολογιστών και δικτύων καθώς και στην αναζήτηση και χρήση βιβλιογραφίας Ελληνικής, αλλά κυρίως ξενόγλωσσης. Επιλέγοντας κάποιον τομέα ή κατεύθυνση στο 3^ο ή 4ο έτος, μπορείς να πάρεις μία στερεά βάση, ώστε στην συνέχεια να ακολουθήσεις διαφορετικές κατευθύνσεις ειδίκευσης (π.χ. μεταπτυχιακές σπουδές), στην Ελλάδα ή στο εξωτερικό! Ένα σημαντικό πλεονέκτημα των σπουδών μου στο Ηράκλειο Κρήτης ήταν οι ερευνητικές υποδομές πειραμάτων στο Ίδρυμα Τεχνολογίας και Έρευνας (ΙΤΕ) όπως και στο τμήμα Φυσικής που προσφέρουν πολύ καλή πληροφόρηση και δυνατότητα ερευνητικής δραστηριότητας.

 

• Αλλά και γενικότερα τους Έλληνες μαθητές που μαστίζονται από ανασφάλεια και αβεβαιότητα για το μέλλον τους.

Βλέπω, διαβάζω και ενημερώνομαι για τα πολιτικά δρώμενα στην Ελλάδα. Η χώρα μας παραμένει στην παγίδα της κρίσης και η ανάπτυξη, αν και αποτελεί το ‘ιερό δισκοπότηρο’ της εκάστοτε κυβέρνησης, δεν έχει έρθει ακόμη. Σίγουρα η ανασφάλεια και αβεβαιότητα για το μέλλον καλά κρατούν και αγχώνουν τους Έλληνες μαθητές αλλά θα ήθελα να τους συμβουλέψω να μην σταματήσουν να ονειρεύονται και αν επιλέξουν να γίνουν Φυσικοί, την επιλογή να την κάνουν μόνοι τους γιατί τους αρέσει και θέλουν στην ζωή τους να ασχοληθούν με πράγματα που τους αρέσουν! Ένα ισχυρό υπόβαθρο στα Μαθηματικά, την Φυσική και τις εφαρμογές τους μπορεί να αξιοποιηθεί ως εφαλτήριο για πολλές διαφορετικές ακαδημαϊκές και επαγγελματικές προοπτικές – ιδιαίτερα χρήσιμο εφόδιο στον διαρκώς μεταβαλλόμενο σύγχρονο κόσμο – σε κλάδους μηχανικών, στην τεχνολογία, στην ιατρική, στη οικονομία και τις επιχειρήσεις, στην βιομηχανία και τη διοίκηση. Όπως με είχε συμβουλέψει ο επιβλέπων καθηγητής της διδακτορικής μου διατριβής, καθηγητής Kishan Dholakia, ‘η συνταγή της επιτυχίας είναι, πέρα απο την σκληρή και συστηματική δουλειά, να κάνεις αυτό που σου αρέσει και αυτό που μπορείς να κάνεις καλά’.

 

• Τι θα συμβούλευε έναν συνάδελφό της που παραμένει και βιώνει την ελληνική πραγματικότητα.

Γνωρίζω πολύ καλούς συναδέρφους που παραμένουν και βιώνουν την Ελληνική πραγματικότητα όπως για παράδειγμα εσένα! Χαίρομαι πολύ που αρκετοί απο εσάς δεν συμβιβάστηκαν και έφτιαξαν μικρές κοινότητες που διδάσκουν Φυσική και ελπίζω με υπομονή να συνεχίσουν το έργο τους τροφοδοτούμενοι από την δίψα των νέων για μάθηση. Για όσους ασχολούνται με την έρευνα, δυστυχώς η τωρινή κατάσταση είναι δύσκολη μιας και τερματίστηκαν πακέτα στήριξης από την Ευρωπαϊκή Ένωση και κρατικές χορηγίες. Η συμβουλή μου είναι να συνεργαστούν με ακαδημαϊκούς του εξωτερικού, μιας και υπάρχουν αρκετές ευκαιρίες που δίνει η Ευρωπαϊκή Επιτροπή για απευθείας χρηματοδότηση ερευνητικών προγραμμάτων. Για παράδειγμα, κράτη όπως το Ηνωμένο Βασίλειο και η Γερμανία διαθέτουν συγκεκριμένα κονδύλια για συνεργασία των πανεπιστημίων τους με τα Ελληνικά. Nα παραμείνουν προσηλωμένοι στην έρευνά τους χρησιμοποιώντας την επινοητικότητα και την δημιουργικότητά τους παρά τις δυσκολίες και όπως λέει ένα γνωμικό ‘Εμπόδια είναι εκείνα τα πράγματα που βλέπεις, όταν παίρνεις τα μάτια σου απ’ το στόχο’ (Hannah More, 1745–1833, Αγγλίδα συγγραφέας).

 

• Ο αγαπημένος της Φυσικός.

Ο Πίτερ Χίγκς, που το 2013 τιμήθηκε με Νόμπελ Φυσικής. Ήταν μεγάλη μου τιμή να παρακολουθήσω κάποιες άρτια οργανωμένες διαλέξεις του (με χειρόγραφες σημειώσεις στο προτζέκτορα!) στο πανεπιστήμιο του Εδιμβούργου στα πλαίσια των διδακτορικών σπουδών μου, να τον γνωρίσω και να συνομιλήσω μαζί του. Σε δημοσιεύσεις του το 1964, προέβλεψε την ύπαρξη ενός μποζονίου (σωματιδίου ύλης)  του οποίου οι διακυμάνσεις πεδίου είναι αυτές που γεννούν τη μάζα όλων των σωματιδίων που συνδέονται με αυτό και πήρε το όνομά του ως σωματίδιο του Χίγκς ή καλούμενο εκλαϊκευμένα και καταχρηστικά ως ΄σωματίδιο του Θεού΄ μιας και δίνει την δυνατότητα για εξήγηση στον τρόπο που συγκροτείται η ύλη. Πρόκειται για έναν εξαιρετικό άνθρωπο και ένα λαμπρό επιστήμονα. Πάντα αθόρυβος και ευγενής με όλους.

 

• Πού υπερέχουμε και σε τι υστερούμε ως Έλληνες.

Μεγαλώνουμε με στενές κοινωνικές σχέσεις αλλά ταυτόχρονα μαθαίνουμε να είμαστε αυτόνομοι και εφευρετικοί. Έχουμε κάποια ιδιαίτερα χαρακτηριστικά όπως το φιλότιμο και ο αυθορμητισμός μας που έχουν καλό αντίκτυπο στο εξωτερικό, αλλά το πείσμα, ο παρορμητισμός και η υπερηφάνεια μας κάποιες φορές οδηγούν σε δυσκολίες.

• Η προσπάθεια της για την προβολή του Ελληνισμού στο εξωτερικό.

Τρώγοντας σχεδόν καθημερινά στο εστιατόριο των γονιών της, η Αρετή έμαθε απο μικρή να συναναστρέφεται με πολύ κόσμο και ήρθε αντιμέτωπη με διαφορετικές προσωπικότητες απο τις οποίες δανείστηκε στοιχεία και πληροφορίες. Έτσι με την μετακόμισή της στην Σκωτία, ασχολήθηκε με τον σύλλογο των Ελλήνων στο Σαιντ Άντριους ως ιδρυτικό μέλος του, προωθώντας τον Ελληνικό πολιτισμό με προγράμματα εκμάθησης της Ελληνικής γλώσσας, προβολές Ελληνικού κινηματογράφου, και παρουσιάζοντας σε νέους τις εκάστοτε ευκαιρίες για απασχόληση στο εξωτερικό ‘Πάμε γι’άλλες πολιτείες….Ευρωπαικές’ όπως ανέφερε με το λαμπερό χαμόγελό της. Συμμετέχει μέχρι και σήμερα στην προσπάθεια ίδρυσης Ελληνικού συλλόγου στην Κάρλσρουη (Γερμανία) όπου πλέον κατοικεί.

 

• Ποια ελληνική συνήθειά της κράτησε.

Ελληνικές συνήθειες που έχω διατηρήσει είναι οι στενοί δεσμοί της οικογένειας, το Ελληνικό καφεδάκι τα Σαββατοκύριακα, να μαγειρεύω Ελληνικά φαγητά όποτε μου το επιτρέπουν τα υλικά που βρίσκω και ο χρόνος που μπορώ να σπαταλήσω, καθώς επίσης και η κριτική σκέψη και αναζήτηση.

 

• Τι παίρνει μαζί της φεύγοντας από την Ελλάδα.

Αρκετά υλικά (για να μην χαλάσω το χατίρι της Ελληνίδας μάνας μου), μέλι και αυγοτάραχο τοπικής παραγωγής, ελαιόλαδο παραγωγής της μητέρας μου, μαστίχα Χίου, μουστοκούλουρα, μαμαδίστικες πίτες και βιβλία και κάποια άυλα (για το χατίρι ή τα ταξίδια του μυαλού), την ανάμνηση του γαλάζιου, το ηλιοβασίλεμα στην λιμνοθάλασσα και τον ήχο του τζιτζικιού τις ζεστές μέρες του καλοκαιριού.

 

• Για την επιστροφή της στην Ελλάδα.

Ερωτηθείς για το εάν της λείπει η Ελλάδα, η Αρετή μας λέει ό,τι έρχεται συχνά και συμπληρώνει, ‘στην Ελλάδα όπως είναι τώρα, δεν μπορούμε να έρθουμε πίσω σε αντίστοιχη δουλειά. Έφυγα το 2009 να κάνω ένα δυνατό βιογραφικό και να έρθω πίσω. Το βιογραφικό το έκανα, αλλά στην Ελλάδα δεν ξέρω αν και πότε θα γυρίσω…’.

---

 

Η Οδός Φυσικής και εγώ προσωπικά ευχαριστούμε τη Δρ. Αρετή Μούρκα για το χρόνο που διέθεσε για να απαντήσει στις ερωτήσεις μας και ευχόμαστε μεγαλύτερες επιτυχίες και καταξίωση στο επιστημονικό της έργο. Αισθάνομαι υπερήφανος που υπήρξε συμφοιτήτρια και φίλη μου…!!